Atlaslar və xəritələr

Dördüncü dövr Yerin geoloji tarixinin sonuncu dövrüdür. Bu nisbətən qısa zaman ilə Yerin müasir siması və təbiətinin formalaşması, insanın meydana gəlməsi və inkişafı bağlıdır. Nəhayət IV dövr çöküntülərində bir sıra faydalı qazıntı yataqları yerləşir. Buna görə də IV dövr qədim geoloji dövrlər ilə müqayisədə çox qısa olsa da o müstəqil bir dövr kimi ayrılır.

Kaynazoy stratiqrafiyasının öyrənilməsində Dördüncü dövr sisteminin Ümumi stratiqrafik şkalasının dəqiq işlənib hazırlanması fundamental problemlərdən biri hesab olunur.

Azərbaycan antropogenin inkişaf etdiyi klassik regiondur. Onun ərazisinin böyük hissəsi antropogen çöküntülərinin dəniz və kontinental fasiyaları ilə ortülmüşdür. Azərbaycanda antropogen çöküntüləri çoxdan çoxdan öyrənilsə də onun stratiqrafiyasının və faunasının bir sıra məsələləri hələ dəqiqləşdirilməmiş qalır.

Bunlardan IV dövrün alt sərhəddi və onun Azərbaycanda vəziyyəti çox mübahisəlidir. Burada abşeron mərtəbəsinin IV dövrə daxil edilməsi və indi isə üst akçaqəla analoqu – gelazi mərtəbəsinin də antropogenə aid edilməsi (JUGS bulletin №41, July, 2009) məsələni bir qədər də mürəkkəbləşdirir.

Azərbaycanda abşeron və bakı mərtəbəsinin stratotipləri yerləşmiş və IV dovr astratiqrafiyasının və faunasının inkişafının bir sıra məsələlərini aydınlaşdırmaq üçün onun IV dövr kəsilişləri xarici alimlərin və ölkə mütəxəssislərinin diqqətini daima cəlb etməkdədir. Buna görə ölkəmizin bu yüksəliş dövründə Azərbaycanın IV dövr stratiqrafiyası və faunasına dair əsas məlumatları özündə cəmləşdirən və mübahisəli məsələlərin aydınlaşdırılmasına xidmət edən bir fundamental tədqiqatın aparılması günün aktual məsələsidir.

Bundan əlavə bir sıra tədqiqatlar nəticəsində aşkar edilmiş IV dövr faunası, mikrofaunası və florası barədə məlumatların tənqidi reviziyası. Onların Atlasının tərtibi çox vacib məsələlərindən biridir.

Əsas məsələlərdən biri də hövzənin dəyişkən ekoloji şəraitini, paleocoğrafiyasını araşdırmaq və onun faunasının mənşəini və təkamülünü izləməkdir. 

Alp-Himalay, Sakit okean və Mərkəzi Asiya qırışıqlıq qurşaqlarında yerləşən dünyanın 42 ölkəsinin, Xəzər, Qara və Araliq dənizlərinin dərinsu zonalarının, həmçinin qitələrin passiv kənarlarınln palçıq vulkanlarınln fəaliyyəti təhlil edilib. Onların morfoloqiyası, struktur mövqeyi və püskürmə məhsullarının geokimyası təsvir olunub. Qlobal miqyasda palçıq vulkanizminin 15-20 km və daha çox qalınlıqda, kəsilişdə mütləq paleogen-miosen çöküntülərinin iştirak etdiyi mollas kompleksli kaynozoy çökəkliklərinə xas olan geodinamik şərait və termodinamik proseslərlə əlagəsi əvvəllər elmi nəticələrdə öz təsdiqini tapmışdır. Tədqiq olunan (2500-dən çox) dünya palçıq vulkanları, Azərbaycan timsalında oxşar təsnifat böıgüsünə uyğun olaraq, bir-birilə mənşəyə görə qarşılıqlı ələqəsi olan vulkan və vulkan təzahürlərinə ayrılmışdır.   

Litosfer plitlələrin toqquşma (konvergent) hüdudunda, akkresiya prizmaların əmələgəlmə sahələri, dərinsu hövzələri və zəif tektonik gərilmə zonalarında məlum olan palçıq vulkanizmi vilayətləri ilə yanaşı, Makkenzi, Missisipi, Orinoko, Nil, Niger və b. çayların qədim gətirmə konusları ayrılmışdır. Palçıq vulkanlarının əvvəllər müəyyən olunan eosen-miosen və pliosen çöküntülərində karbohidrogen əmələgəlmə zonaları ilə, onların əsasən diapir strukturlarda yerləşməsi və vulkan fəaliyyətinin seysmikliklə paragenetik ələqəsi təsdiq edilmişdir.      


MÜNDƏRİCAT

MÜQƏDDİMƏ
PALÇIQ VULKANİZMİ - UNİKAL TƏBİƏT HADİSƏSDİR
PALÇIQ VULKANLARININ ÖYRƏNİLMƏSİNİN TARİXİ İCMALI
ŞƏRTİ İŞARƏLƏR


AZƏRBAYCANIN PALÇIQ VULKANLARI

AZƏRBAYCAN VƏ CƏNUBİ XƏZƏR AKVATORİYASI - DÜNYANIN PALÇIQ VULKANLARININ MAKSİMAL TOPLANDIĞI REGİONDUR

• Palçıq vulkanizminin inkişaf zonalarının səciyyəvi xüsusiyyətləri
• Palçıq vulkanlarının əmələgəlmə şəraiti
• Palçıq vulkanlarının püskürmələri və onların bəzi xüsusiyyətləri
• Palçıq vulkanlarının fəaliyyətinə seysmikliyin təsiri
• Palçıq vulkanlarının fəaliyyəti məhsullarının geokimyası
• Qaz, su. neftlərin izotop səciyyəsi və palçıq vulkanlarının flüidlərinin mənbələri
• Palçıq vulkanizmi və dərin çökçüş çöküntülərin neft-qazlılığının proqnozu

PALÇIQ VULKANLARININ YAYILDIĞI RAYONLAR

Xəzəryanı-Quba rayonu
Şamaxı-Qobustan rayonu
Abşeron rayonu
Aşağı Kür rayonu
Bakı arxipelaqı rayonu
Cənubi Xəzərin dərinsu hissəsi

ƏLAVƏLƏR

Azərbaycan və Cənubi Xəzər akvatoriyasının palçıq vulkanlarının toponimləri
Aerofotoşəkillər
Palçıq vulkanları - Dövlət tərəfindən qorunan tabii abidələr
YUNESKO-nun Ümumdünya İrsi Obyektlərinin Siyahısına daxil edilən Lökbatan palçıq vulkanı
1810-2014-cü illərdə qeyd edilmiş palçıq vulkanı püskürmələrinin xronologiyası və səciyyəsi
Vulkan palçığı - tabii müalicəvi preparatdır


XARİCİ ÖLKƏLƏRİN PALÇIQ VULKANLARI

ŞƏRQ YARIMKÜRƏSİ

Kadis kğfəzi, onun İspanya, Mərakeş və Portuqaliya kənarları
Qərbi Aralıq dənizi (Alboran dənizinin İspaniya və Mərakeş kənarları)
Mərkəzi Aralıq dənizi (Kalabriya qövsü)
Şərqi Aralıq dənizi (Yunanıstan, Liviya və Tükiəninsahilyanı kənarları)
İtaliya
Albaniya
Misir
Rumıniya
Qara dəniz
Ukrayna
Rusiya
Gürcüstan
Türkmənistan
İran
Pakistan
Hindistan
Çin
Yaponiya
Myanman
İndoneziya və Papua - Yeni Qvineya
Malayziya, Bruney və Filippin
Yeni Zelandiya
Nigeriya
Cənubi Afrika Respublikası və Namibiya


QƏRB YARIMKÜRƏSİ

Kanada
ABŞ
Meksika
Kosta-Rika və Nikaraqua
Panama
Kolumbiya
Venesuela
Trinidad və Tobaqo
Barbados və Kiçik Antil kənarı
Ekvador
Peru
Antarktida

PALÇIQ VULKANLARININ TƏDQİQATI DAVAM EDİR